niedziela, 7 maja 2017

Historia Magii

MAGIA W MEZOPOTAMII (Tiamat/Marduk/Ahura Mazda/ Enlil/Enki/Zaratustra/pochodzenie nazwy "mag" i "magia")

Religia i boski panteon w Mezopotamii ( z greckiego "międzyrzecze"), w której skład wchodziły : Babilonia, Asyria, Akad i Sumer, czyli na obecnych terenach Iraku, Syrii i Iranu przed czterema tysiącami lat przypominały ich odpowiedniki indyjskie. W skład panteonu wchodziły dwa rodzaje bóstw : ahury i daiwy. Początkowo te dwa typy bogów miały podobny status, z czasem jednak zaczęto je oddzielać. Podczas gdy w Indiach daiwy uznano za bóstwa zaś ahury przekształciły się w demony, w religii asyryjskiej i babilońskiej stało się na odwrót.
W religii Mezopotamii ogromną rolę odgrywała astrologia. To właśnie z dorzecza dwóch rzek - Tygrysu i Eufratu - pochodzi najstarsza koncepcja astrologii, znana nam do dzisiaj. Z terenów Mezopotamii astrologia zawędrowała do Indii, Chin, Grecji a potem, stopniowo do innych krajów. Mieszkańczy Międzyrzecza opierając się na swojej wiedzy o gwiazdach, wynaleźli nie tylko Zodiak i jego 12 znaków, ale także koło podzielone na 360 stopni. Podzielili oni również tydzień na 7 dni, rok na 12 miesięcy, godzinę na 60 minut. Opracowali także pierwszą matematykę, głównie na potrzeby obliczeń astrologicznych.
Z tradycji Mezopotamii pochodzą również słowa "mag" i "magia". Magowie byli kastą uczonych i kapłanów, zaś ich sztuka i wiedza nazwana była magią. Biblia wspomina o nich jako o "plemieniu" z czego można by wnioskować iż urząd ten był dziedziczny. Początkowo magowie rzeczywiście byli jednym z plemion zamieszkujących dorzecze Tygrysu i Eufratu, jednak z czasem to pośród nich zaczęto obierać kapłanów, zaś nazwa plemienia stała się nazwą urzędu. Magowie czcili ogień i współcześni im wierzyli, że potrafią nad nim panować, a także, że mają władzę nad błyskawicami. Uważa się również, że Magowie poznali sekret elektryczności i prawdopodobnie wynaleźli rodzaj baterii, za pomocą których produkowali prąd. Archeologowie odnaleźli nawet w okolicach Bagdadu przedmioty, które przypominały baterie i po napełnieniu roztworem alkaicznym, były nawet w stanie wyprodukować pewną ilość energii elektrycznej.
W najstarszej teogonii babilońsko-asyryjskiej bóstwami przewodnimi, pra-rodzicami potężniejszymi nawet od późniejszych bogów byli Tiamat, matka bogów, oraz Abzu, jej małżonek. Tiamat kojarzono z wodą morską, zaś Abzu z wodą słodką. Tiamat została zabita przez boga Enlila, kiedy próbowała pomścić śmierć swego małżonka, a z jej martwego ciała został stworzony człowiek. Pierwszym rozpoznawanym najwyższym bóstwem był bóg Enlil, Pan Wiatr, w innych teogoniach jego miejsce zajmował Anum, Bóg Nieba wraz ze swym synem Enki, Bogiem Mądrości. Anum rządził niebiosami i innymi bóstwami, zaś Enki był panem ziemi. Innym ważnym bóstwem w panteonie babilońsko-asyryjskim był Marduk, który początkowo był jedynie aspektem Boga Słońca. U Babilończyków zyskał jednakże status bóstwa nadrzędnego i porównywano go z Asallunhi, Bogiem Magii. Jedną z najmłodszych religii wywodzących się z terenów Mezopotamii jest mitrianizm, który wywarł ogromny wpływ na religię chrześcijańską w pierwszych wiekach jej istnienia.
Najbardziej znaną postacią wywodzącą się z Mezopotamii jeżeli chodzi o dziedzinę magii, był niewątpliwie Zaratustra (lub z greki Zoroaster) wielki reformator religijny. Nie wiadomo dokładnie, kiedy żył, chociaż szacuje się, że jego życie przypadało na przełom VII i VI wieku p.n.e. a wedle niektórych dokładniejszych źródeł na mniej więcej 260 lat przed Aleksandrem Macedońskim. Zaratustra ogłosił istnienie jednego boga z rodzaju ahura, zwanego Ahura Mazda, Pan Madry, zaś siebie przedstawiał jako jego proroka na ziemi. Ahura Mazda reprezentował wszystko co dobre, światłe, prawe i mądre. Na drugim biegunie umieszczono jego przeciwieństwo, złego ducha Arymana, personifikację wszelkiego zła, ciemności, kłamstwa, zniszczenia i nieprawości. Te dwie siły pozostawały w ciągłym konflikcie, zaś ich ustawiczna walka przyczyniała się do zachowania równowagi w całym kosmosie, przy czym obaj bogowie mieli równy status i moc. Mamy tu zatem do czynienia z dualizmem, który potem stał się myślą przewodnią wielu systemów filozoficznych. Zaratustra spisał swoje nauki w księdze zwanej Awesta, której starsza część zawiera 20.000 wierszy jego autorstwa zwanych gatha a traktujących o odwiecznej walce dobra ze złem. To właśnie dzięki tym wierszom Zaratustra zyskał miano ojca magii.

MAGIA EGIPSKA (słowa mocy/talizman/amulet/Izyda/Ozyrys/sąd po śmierci)

Religia Starożytnego Egiptu była nierozłącznie związana z magią, zaś kapłani utożsamiani byli z magami. Religia egipska, podobnie do religii babilońsko-asyryjskiej, wywodzi się z szamanizmu i dlatego była ściśle powiązana z mocami duchowymi. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech religii i magii egipskiej było stosowanie tzw. słów mocy. Starożytni Egipcjanie wierzyli, że każda osoba, każdy bóg, każde zwierzę i każdy przedmiot ma swoje "prawdziwe imię". Mag, który pozna owo prawdziwe imię, zyskuje władzę nad noszącą je istotą lub przedmiotem. Większość zaklęć egipskich zawiera "prawdziwe imiona" bogów, poprzez które poszczególne bóstwa miały być posłuszne osobie wymawiającej i spełniać jej życzenia czy polecenia. Wierzono, że jeśli człowiek znał prawdziwe imię boga lub demona i zwracał się do niego za jego pomocą, istota musiała go posłuchać. W ten sposób można było czynić dobro i zło. "Prawdziwe imiona" były zazwyczaj zupełnie obcymi słowami, pozbawionymi znaczenia, za to praktycznie nie do wymówienia. Dzięki temu niepowodzenie zaklęcia często przypisywano nieumiejętnemu wypowiedzeniu imion. Podobne słowa obecne są w nowożytnej magii enochiańskiej oraz magii chaosu.
Przykładem zastosowania słów mocy może być legenda o Izydzie i Ozyrysie. Izyda narodowe bóstwo egipskie była personifikacją Wielkiej Matki, ale także boginią biegle władającą magią. Wraz z małżonkiem Ozyrysem i synem Horusem stanowiła główną triadę bóstw panteonu egipskiego. Otóż Izyda, wedle niektórych legend była śmiertelniczką, jednak już wówczas mistrzynią magii. Dowiedziała się pewnego dnia, że bóg Ozyrys udaje się codziennie na przechadzkę po ogrodzie. Aby go zdobyć, podłożyła na jego drodze jadowitego węża, a kiedy Ozyrys został ugryziony i groziła mu śmierć, zażądała aby w zamian za antidotum wyjawił jej swoje prawdziwe imię. Kiedy umierający bóg wyznał jej swą tajemnicę Izyda stała się boginią i poślubiła go.
Oprócz słów mocy, charakterystyczne dla Egipcjan są wszelkie amulety i talizmany. Warto dokonać rozróżnienia pomiędzy tymi dwoma rodzajami magicznych artefaktów. Amulet to dosłownie lek od czarów i trucizn, noszony na szyi, mający magiczną moc chronienia posiadacza przed złymi mocami, czarami, urokami, nieszczęściami, chorobami czy niebezpieczeństwem. Działa poprzez materiał z którego jest zrobiony. Z kolei talizman to przedmiot posiadający aktywną moc magiczną dzięki symbolom na nim wypisanym. Nie tylko chroni, ale także przynosi szczęście lub pożądane skutki (np. bogactwo, miłość itp) Talizmany to najczęściej magiczne figury, odpowiednio wypisane zaklęcia. Słowo "talizman" pochodzi od arabskiego słowa tilsam lub tilasm, które dosłownie oznacza "obraz magiczny z mistycznymi znakami przeciw czarom". Oba przedmioty należy wykonać wedle ściśle określonych reguł. W Egipcie sporządzano i noszono talizmany i amulety na każdą właściwie okazję - dla zdrowia, szczęścia, pieniędzy, ochrony itp. Leczenie odbywało się głównie poprzez amulety i zaklęcia, natomiast lekarstw jako takich właściwie nie stosowano. Ciekawy jest fakt, że Egipcjanie, pomimo niezwykłej umiejętności mumifikowania zwłok, nie znali się na fizjologii, anatomii czy przyczynach chorób. Wiele egipskich talizmanów znanych i stosowanych jest do dzisiaj. Oku Horusa, ankh, czy skarabeusz są popularnymi talizmanami, z których pierwszy ma pozwalać na "widzenie rzeczy niewidzialnych", drugi obdarza długim życie, zaś trzeci jest symbolem zmartwychwstania.
W Egipcie popularne było także używanie woskowych figurek do zaklęć i czarowania na odległość. Jeżeli zaklęcie nie działało, winą obarczano bóstwo, które proszono o pomoc, a nie rzucającego. Oprócz tego Egipcjanie potrafili tłumaczyć i wywoływać sny, które uważali za sposób komunikowania się z bogami i z tego powodu były dla nich bardzo ważne. Szeroko rozpowszechnioną postawą życiową był fatalizm - Egipcjanie wierzyli w nieuniknioność losu oraz przeznaczenie, które było ustalone już w momencie przyjścia na świat. Stąd wzięła się idea szczęśliwych i pechowych dni, przy czym te drugie "zdarzały się" wedle wskazań i obliczeń praktycznie co trzeci dzień.
Człowiek wedle wierzeń starożytnych Egipcjan, składał się z 9 części : ciała fizycznego, cienia, sobowtóra (Ka), duszy (Ba), serca (Ib), ducha (Khu), mocy, imienia oraz ciała duchowego. Ka, sobowtór ciała fizycznego, pozostaje w pobliżu grobu po śmierci i dlatego w grobach faraonów budowano specjalne "świątynie Ka". Jego symbolem były dwie wzniesione dłonie. Serce czyli Ib było niezwykle ważne. Po śmierci, podczas sądu Ozyrysa, serce ważono. Im było cięższe tym osoba więcej nagrzeszyła. Na jednej z szal wagi kładziono pióro, na drugiej serce. Jeżeli to drugie przeważyło, delikwenta oddawano na pożarcie demonowi. Dusza Ba, wędrowała po śmierci do nieba, zaś jej wyobrażeniem był ptak z głową zmarłej osoby. Dusza mogła także odwiedzać swój grób od czasu do czasu.
Najbardziej skomplikowanym rytuałem w magii i religii starożytnego Egiptu był proces mumifikacji zwłok, który służyć miał zachowaniu doczesnych szczątków zmarłego. Technika mumifikacji pozostawała ścisłą tajemnicą grupy kapłanów (a jednocześnie magów), którzy dokonywali tego niezwykle skomplikowanego i sformalizowanego obrządku.

MAGIA HEBRAJSKA (Salomon, Mojżesz, Goecja)

Judaizm rozpoczyna epokę monoteizmu, chociaż wcześniej zdarzały się już próby wprowadzenia tego rodzaju religii. Wprowadzenie religii monoteistycznej nie pozostaje bez wpływu na los magii. Podczas gdy w politeizmie jest ona nie tylko dozwolona, a wręcz naturalna i stanowi część codziennego życia, o tyle w obliczu jedynego bóstwa magia staje się zbędna a wręcz zakazana, ponieważ oznacza ona wkraczanie w kompetencje boskiej istoty. Najprostsze wytłumaczenie znajdowane w Biblii mówi, że poprzez magię ludzie łamią porządek świata ustanowiony przez Boga i usiłują dotrzeć do wiedzy dla nich niedostępnej (np. pragną poznać przyszłość). Bóg monoteistyczny nie toleruje rywali. Nawet Szatan nie ma podobnego do niego statusu (jak w religiach dualistycznych), ale istnieje tylko dlatego, że Bóg na to pozwala. W takich okolicznościach jedynym dopuszczalnym sposobem zmieniania rzeczywistości stała się modlitwa. W ST znajduje się wiele wzmianek traktujących o konieczności usuwania ze świata osób parających się magią :

"Nie pozwolisz żyć czarownicy" (Wj 22:17),
"Nie znajdzie się pośród ciebie nikt, kto by przeprowadzał przez ogień swego syna lub córkę, uprawiał wróżby, gusła, przepowiednie i czary, nikt kto by uprawiał zaklęcia, pytał duchów i widma, zwracał się do umarłych"(Pwt 18:10, 11).

Mało to kapłani ze świątyni w Jerozolimie dokonywali aktów diwinacji (przepowiadania przyszłości, wróżenia) z wnętrzności zwierząt ofiarnych. Z dzisiejszej perspektywy trudno dokonać rozróżnienia pomiędzy magią hebrajską a kabalistyczną, chociaż wielu ortodoksyjnych kabalistów nie zgodziło by się z takim zrównywaniem, ponieważ wierzą oni, że kabała to boska nauka, którą Bóg przekazał Adamowi, kiedy ten został wygnany z Raju.
Magia hebrajska prawdopodobnie była pochodną magii egipskiej, podobnie jak alfabet hebrajski to uproszczone egipskie hieroglify. Najciekawszą "magiczną" postacią w ST jest niewątpliwie Mojżesz, który ma silne powiązania z Egiptem. Mojżesz może być uznany za wielkiego maga i radiestetę, jednak różni się on zasadniczo od innych postaci wielkich czarowników, ponieważ jego czyny i umiejętności nie były wynikiem studiów, ćwiczeń czy praktyk, ale moc była mu dana od Boga, a wszystkiego dokonywał w jego imię i na jego polecenie. Potrafił podobno powtórzyć wszystkie dokonania magów egipskich, lecz oni nie byli wstanie powtórzyć jego. Dlatego słuszniejszym określeniem Mojżesza jest prorok a nie mag.
Inną słynną z magicznych umiejętności postacią ST był król Salomon, syn Dawida. Wszechstronny uczony i mędrzec, słynny ze swych sprawiedliwych wyroków jest bohaterem wielu legend, wedle których rozumiał on język zwierząt, posiadał pierścień za pomocą którego rządził duchami, a który otrzymał od Boga za pośrednictwem anioła. Potrafił wędrować po morskim dnie i latać w powietrzu, a swoje bogactwa potrafił cudownie pomnażać.
Bardzo istotne jest rozróżnienie pomiędzy biblijnym królem Salomonem i jego dokonaniami i licznymi średniowiecznymi Księgami Salomona traktującymi o magii, które co prawda były "firmowane" jego imieniem, ale poza tym nie miały z nim wiele wspólnego. Literatura ta posługiwała się bowiem symboliką chrześcijańską, a nie hebrajską czy ewentualnie egipską i była mieszanką różnych tradycji magicznych.

MAGIA W GRECJI (Atlantyda)

Magia w świecie klasycznym formowała się pod wpływem wielu czynników, a zwłaszcza obcych kultur i własnej różnorodnej tradycji. Magia grecka powstała pod wpływem magii hebrajskiej i egipskiej, a także greckiego panteonu oraz nauk szkół filozoficznych Pitagorasa i Platona. Wielu uczonych greckich (jak Solon) wyjeżdżało do Egiptu na naukę, a stamtąd przywozili nie tylko elementy kultury znad Nilu, ale również z sąsiednich krajów. Jedynym utrudnieniem w wydobyciu na światło dziennie faktów jest przesadna fascynacja Greków Egiptem i jego religią, przez co wszystkie zjawiska, rytuały i obyczaje postrzegali jako magiczne i dlatego oprócz rzetelnych informacji w greckich manuskryptach roi się od przesadnych afektowanych opisów w przygodach w Egipcie.
Słynna legenda o Atlantydzie oraz o tym, że to Atlanci byli przodkami Greków, ma swoje korzenie w jednej z historii Solona o Egipcie. Pewnego razu zaprzyjaźniony kapłan zaczął czytać Grekowi tekst zapisany na jednej z kolumn w świątyni. Opowiadała ona o starożytnym ludzie zamieszkującym wiele wieków wcześniej ląd położony "po drugiej stronie Gibraltaru". Kapłan opowiadał, że Grecy wyglądają podobnie do tych ludzi, chociaż o tym nie wiedzą. Z opowieści wynikało, że tajemniczy lud posiadał rozwiniętą cywilizację, władał powietrzem i wodą oraz szczycił się wysoką inteligencją. Kapłan opisał stolicę krainy, która zbudowana była w formie naprzemiennych kręgów wody i ziemi z portami przy każdym z brzegów. W samym środku miasta wznosiła się najpiękniejsza świątynia jaką ktokolwiek kiedykolwiek widział, poświęcona ogniowi (wg innych źródeł Słońcu). Lud Atlantydy wdał się w wojnę z innym narodem, wskutek walk cały ląd uległ zniszczeniu i pogrążył się w morzu. Mieszkańcy, którzy przeżyli kataklizm, zostali zmuszeni do osiedlenia się w innych krajach, między innymi na terenie Grecji. Kiedy Solon zauważył, że Grecy nie znają tej legendy, kapłan odparł iż przetrwała ona tylko wśród nielicznych narodów, zaś Egipcjanie jako reprezentanci najstarszej z kultur posiadają liczne dokumenty o tej i innych starożytnych cywilizacjach, ponieważ wiele ich było na tej ziemi, a Egipcjanie nie są ani pierwsi ani ostatni.

MAGIA W RZYMIE (podział magii na białą i czarną/Apulejusz/Apoloniusz)

Magia rzymska, podobnie do religii, była w zasadzie kalką religii i magii greckiej, jednakże zaobserwować tu można więcej i bardziej zróżnicowanych wpływów z zewnątrz. Rzymianie odziedziczyli po Grekach ich panteon wraz ze wszystkimi mitami i legendami, ale wzbogacili je mitami i tradycjami Etrusków, tajemniczej i niepoznanej dotąd do końca kultury. Etruskowie byli ludem, którego podobnie jak Greków czy Basków, nie da się zaklasyfikować w żadnej indoeuropejskiej grupy etnicznej. Mieli swój własny język i alfabet, a także rozwinęli kulturę na wysokim poziomie. Ich dzieła sztuki do dziś zachwycają realizmem i antyzmem. Z biegiem czasu Etruskowie prawdopodobnie zasymilowali się z ludem Rzymu, który przejął wiele z ich obyczajów (np. wróżenie z wątroby zwierząt ofiarnych czy z lotu ptaków). W Rzymie pojawiały się wpływy nie tylko etruskie, greckie, egipskie, hebrajskie czy babilońskie, ale także te z dalekiej północy - celtyckie, germańskie, helweckie. Na terenie Wiecznego Miasta mieszały się tworząc niepowtarzalną mieszankę kulturową oraz szczególnie bogaty grunt dla wszelkiej maści magii i magów. Dwóch najsłynniejszych magów owych czasów to Apoloniusz z Tyany i Apulejusz.
Apoloniusz żył w I wieku n.e. Był filozofem neopitagorejskim, najsłynniejszym klasycznym magiem i cudotwórcą. Zył w czasach poprzedzających uznanie chrześcijaństwa za religię państwową przez Konstantyna, choć doktryna ta już istniała i znana była w Rzymie. Aby przeciwstawić się rozwijaniu nowej, prężnej religii, niektórzy poprzecznicy Konstantyna usiłowali czynić dla niej przeciwwagę, tworząc i promując kult Apoloniusza. Niewiele zachowało się informacji o tej kontrowersyjnej postaci. Większość pochodzi z zapisków jego uczniów, opracowanych przez Filostratosa. Wiadomo, że Apoloniusz był uczniem Szkoły Pitagorejskiej i spędził całe życie w ascezie i celibacie, zgodnie z zasadami pitagorejczyków. Jego nauki pozostawały w zgodzie z tą doktryną. Głosił ascezę, oświecenie duchowe osiągane poprzez wytrwałą pracę, ćwiczenia, samokontrolę i samoograniczenia, wiarę w reinkarnację oraz istnienie niepowtarzalnej duszy. Był także zdecydowanym przeciwnikiem przemocy. Podróżował po cały ówczesnym świecie, zawędrował nawet do Indii, gdzie podobno spotkał wielu potężnych magów. Apoloniusz cieszył się opinią cudotwórcy. Jego cuda obejmowały materializację, dematerializację, leczenie chorych przez dotyk, a nawet wskrzeszanie zmarłych. Po jego śmierci obywatele Tyanny wznieśli mu świątynię. Legenda głosi iż duch Apoloniusza pojawił się rzymskiemu centurionowi, który stał na czele wojsk oblegających jego rodzinne miasto.
Apulejusz z Madaury żył na przełomie I i II wieku n.e. Urodził się w ówczesnej kolonii rzymskiej w Afryce Północnej. Pochodził z zamożnej rodziny, kształcił się w Kartaginie i Atenach, wiele podróżował. Był jednym z ciekawszych autorów łacińskich. Do jego najsłynniejszych dzieł należą "Metamorfozy czyli Złoty osioł", powieść fantastyczna.
Apulejusz był ekspertem w dziedzinie współczesnej mu magii, a zwłaszcza w magii niereligijnej, ludowej, której elementy przetrwały niezmienione aż po dziś dzień, chociaż czasami w ogóle nie zdajemy sobie z tego sprawy. Drugim znanym dziełem Apulejusza była "Apologia de res magia" czyli "Pro se de magia liber", w której autor odpiera zarzuty iż za pomocą magii wżenił się w bogatą rodzinę. Poza obroną dostarcza on wielu ciekawych informacji o swoim magicznym kunszcie. To Apulejusz jako jeden z pierwszych podzielił magię na szkodliwą (czarną) i pożyteczną (białą), która jak udowadnia ,może pomagać, leczyć i ogólnie przyczyniać się do osiągnięcia dobrych celów. W dziele "De Deo Socratis" Apulejusz omawia kwestię istnienia bogów i demonów oraz metody komunikowania się z nimi.

MAGIA OD ŚREDNIOWIECZA PO WIEK DZIEWIĘTNASTY

Średniowiecze to epoka pomiędzy starożytnością a czasami nowożytnymi. Datuje się je na V-XV wiek naszej ery i dzieli na trzy okresy : wczesne, rozkwit i zmierzch. Po epoce średniowiecznej nastał wiek renesansu (odrodzenia).
Wczesne średniowiecze charakteryzuje dość silny jeszcze wpływ Cesarstwa Rzymskiego, zwłaszcza wschodniego (Bizancjum). Potem jednak Europa odeszła od klasycznych ideałów i stworzyła nową, uznawaną po dziś dzień za dość zacofaną i barbarzyńską kulturę. W średniowieczu jednak powstała idea uniwersalizmu - wspólnej Europy - i do dziś pozostała atrakcyjna. Pomimo oficjalnego zakazu uprawiania magii, a nawet nauk innych niż scholastyka (kierunek filozoficzny królujący w średniowiecznej Europie, którego celem było logiczne i racjonalne udowodnienie słuszności dogmatów religijnych) sztuki magiczne kwitły na tyle, że Kościół uznał za konieczne powołanie specjalnego organu do tropienia wszelkiej herezji i czarostwa, Inkwizycję. Magią parali się wielcy tego świata, królowie, rycerze, duchowni, a nawet niektórzy papieże, zaś lud ogólnie był niezwykle zabobonny i wierzył właściwie we wszystko (przyczyną tego był m.in. szerzący się analfabetyzm). Inkwizycję powołało do życia papiestwo na początku XIII w. przede wszystkim z powodu mnożących się odłamów religijnych np albigensów. Zadaniem inkwizycji było wyłapywanie i karanie (chłostą, uduszeniem lub spaleniem na stosie) wszystkich podejrzanych o niecne praktyki niezgodne z nauką Kościoła katolickiego. Ofiary zmuszano do przyznania się okrutnymi i wyrafinowanymi torturami, których pomysłowość jeży włos na głowie. Wraz z heretykami i wiedźmami na stosach płoneły także zakazane księgi. Z okrucieństwa i "wydajności" zasłynęła szczególnie inkwizycja hiszpańska, zaś jej czołową postacią był żyjący w XV wieku Tomas Torquemada, dominikanin.
Przy okazji średniowiecza i heretyków warto nadmienić o niezwykle ważnych dla całej kultury, filozofii i religii, w tym także dla magii, systemach filozoficzno-religijnych, które swoimi korzeniami siegają starożytnej Mezopotamii, a dokładnie mazdaizmu. Ten system religijny oparty na dualizmie dał początek religiom i systemom filozoficznym, a także przyczynił się do swoistego formowania myśli magicznej.
Gnoza pochodzi od greckiego słowa "poznanie". Jest to system religijno-filozoficzny, który początkowo (II-III wiek n.e.) rozwijał się na Bliskim Wschodzie, a dokładniej w Syrii. Był on połączeniem kilku kierunków myślowych i zawierał w sobie elementy religii babilońskiej, syryjskiej, egipskiej, żydowskiej i chrześcijańskiej z dodatkiem greckich prądów filozoficznych. Rozkwit gnostycyzmu nastąpił jednak w zderzeniu z chrześcijaństwem (które nota bene uznawało go za herezję). Wedle gnozny filozofia i religia powinny opierać się na intuicji, albowiem świat materialny, a zatem także zmysły i intelekt są zawodne (racjonalizm). Poznanie także można było osiągnąć poprzez wtajemniczenie bądź iluminację (oświecenie). Wszelkie byty powstały z myśli, jedynego tworzywa, zaś materia, jako przeciwieństwo ducha i element niezależny od Boga, jest źródłem zła. Ten dualizm świata materialnego i duchowego jest jedną z charakterystycznych cech gnozy. Wyzwolenie od zła mogło zatem nastąpić poprzez wyzwolenie od materii. Gnostycy dzielili ludzi na trzy kategorie, w zależności od obecności pierwiastka duchowego i materialnego : hylicy posiadali ciało, psychicy - ciało i duszę, zaś pneumatycy - ciało, duszę oraz ducha. Na bazie gnozy rozwinęły się liczne ruchy gnostyczne, uznawane czasem za sekty, na przykład manicheizm, katarowie, albigensi, bogomile, ismailici, systemy filozoficzno-religijne (kabała, hermetyzm), organizacje ideologiczne (różokrzyżowcy). W XIX wieku doszło do odrodzenia gnostycyzmu w postaci idealizmu, mistycyzmu, spirytyzmu, a ostatnio w filozofii New Age.
W epoce renesansu na bazie gnozy powstał hermetyzm nurt filozoficzno-religijny oparty na odkrytych dziełach Hermesa Trismegistosa, uważanego wówczas za pierwszego starożytnego mędrca. Kiedy Marcelio Ficino zlecił przetłumaczenie na łacinę zbioru traktatów "Corpus Hermeticum" z hermetyzmu wyłonił się kierunek magiczno-naturalistyczny, dając początek dziedzinie nowożytnych nauk hermetycznych. Później dzieło to zostało także włączone do kanonu ksiąg różokrzyżowców.
W okresie zmierzchu średniowiecza pojawiła się początkowo we Włoszech idea zwana humanizmem oraz ogólny nawrót do wartości antyku. Nauka empiryczna została przywrócona do łask, odnajdywano i tłumaczono klasyczne dzieła literatów i filozofów. Przełom w naukach, w tym także w magii, nastąpił wraz z wynalezieniem przez Jana Gutenberga prasy drukarskiej i ruchomych czcionek.
Warto wspomnieć zatem o pierwszych "nowoczesnych" księgach magicznych. Ogólnie nazywano je grimuarami. Nazwa ta ma to samo źródło co słowo "gramatyka" i oznacza zbiór pewnych reguł. Ten rodzaj magicznego kompendium stał się niezwykle popularny, szczególnie w późniejszym średniowieczu, chociaż oczywiście manuskrypty tego rodzaju powstawały już w starożytnym Egipcie czy Mezopotamii. Te pierwsze jednak różniły ię od tych drugich tym, że starożytne księgi były przeważnie dziełem mędrców i znawców dziedziny, którzy całe swoje życie poświęcili studiowaniu magii (a wówczas uznawano ją za naukę i nadawano jej ten sam status co pozostałym dziedzinom) dla celów oświecenia ducha i umysłu.
Pomimo, że Kościół zawsze prześladował magów i palił magiczne księgi, większość grimuarów średniowiecznych bazuje na tradycji chrześcijańskiej i często na swoich kartach wspomina imię Chrystusa.
Później, aż do nowego zainteresowania magią w wieku XIX niewiele właściwie zmieniło się w sytuacji magii i jej zwolenników, poza może coraz łagodniejszym ich traktowaniem.

Gabriel Grant - "Czarna i biała magia".